Henry Kissinger, ΗΠΑ – Αυτοκρατορία ή Ηγετική Δύναμη, 2002

Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν έχω διαβάσει πολλά σε θέματα διεθνών σχέσεων ή εξωτερικής πολιτικής. Ίσως να είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο νοιώθω πως έχω αποκομίσει τόσα πολλά από αυτό το βιβλίο.

Καταρχήν, ο συγγραφέας προτείνει ότι η εξωτερική πολιτική της Αμερικής θα πρέπει να καθοδηγείται από τη συγχώνευση των αξιών με τα συμφέροντα, του ιδεαλισμού με το ρεαλισμό. Καθορίζει σε απλή γλώσσα τους βασικούς λόγους ύπαρξης των κρατών: «Ένα κράτος αποτελεί εξ’ορισμού την έκφραση κάποιας έννοιας δικαιοσύνης, η οποία νομιμοποιεί τόσο τις εσωτερικές διευθετήσεις του όσο και μια προβολή ισχύος που καθορίζει την ικανότητά του να εκπληρώνει τις ελάχιστες λειτουργίες του – δηλαδή, να προστατεύει τον πληθυσμό του από εξωτερικούς κινδύνους και εσωτερικές αναστατώσεις. Όταν όλα τα στοιχεία βρίσκονται ταυτόχρονα σε μια κατάσταση ρευστότητας – συμπεριλαμβανομένης και της έννοιας του τι είναι ξένο -, είναι αναπόφευκτη μια περίοδος αναταραχής».

Το βιβλίο εισηγείται ότι οι βασικές αρχές που διαμόρφωναν μέχρι σήμερα τις διεθνείς σχέσεις καθορίστηκαν στη συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, συμπεριλαμβανομένου του δόγματος της εθνικής κυριαρχίας ως ακρογωνιαίου λίθου της συνθήκης.  Η συνθήκη αυτή αναδύθηκε μέσα από τη σφαγή του Τριακονταετή πολέμου, «στη διάρκεια του οποίου σκοτώθηκε στο όνομα της ιδεολογικής – εκείνη την εποχή θρησκευτικής – ορθοδοξίας, το 30% του πληθυσμού της Κεντρικής Ευρώπης».  Ο πόλεμος αυτός προέκυψε μέσα από τη Μεταρρύθμιση, «που κατέστρεψε τη θρησκευτική ενότητα, και της τυπογραφίας που επέτρεψε την πρόσβαση στην αυξανόμενη θρησκευτική διαφορετικότητα». Σήμερα, η «αναπόφευκτη μεταβολή της διεθνούς τάξης πραγμάτων προκύπτει από αλλαγές στις εσωτερικές δομές πολλών εκ των βασικών συμμετεχόντων σε αυτή, αλλά και από τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής, την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και την ταχύτητα των επικοινωνιών».

“Σήμερα, η τάξη πραγμάτων που βασιζόταν στη Συνθήκη της Βεστφαλίας διέρχεται μια συνολική κρίση. Οι αρχές της αμφισβητούνται παρόλο που δεν έχει ακόμη εμφανιστεί μια αποδεκτή εναλλακτική λύση. Η μη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών έχει εγκαταλειφθεί, όχι μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και από πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, προς όφελος της Έννοιας της οικουμενικής ανθρωπιστικής επέμβασης ή μιας οικουμενικής δικαιοδοσίας».  Κοινό χαρακτηριστικό όλων των εποχών φαίνεται να είναι ο περιορισμός της αυθαίρετης χρήσης ισχύος. «Ταυτόχρονα, η μέχρι σήμερα κυρίαρχη έννοια για το έθνος-κράτος άρχισε να υφίσταται μια μεταμόρφωση...Από τις “μεγάλες δυνάμεις” στην αρχή της νέας χιλιετίας, μόνο οι δημοκρατίες της Ευρώπης και η Ιαπωνία πληρούν τα κριτήρια αυτού του ορισμού. Η Κίνα και η Ρωσία αποτελούνται από ένα εθνικό και πολιτισμικό πυρήνα με πολυεθνικά χαρακτηριστικά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ολοένα και περισσότερο εξομοιώνουν της εθνική τους ταυτότητα με την πολυεθνικότητα. Στον υπόλοιπο κόσμο, τα κράτη με μεικτή εθνική σύνθεση αποτελούν τον κανόνα και η συνοχή πολλών από αυτά απειλείται από υπηκόους τους που ανήκουν σε διαφορετικές εθνότητες και επιζητούν την αυτοδιάθεση ή την ανεξαρτησία τους με βάση τα δόγματα του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα για τον εθνικισμό και την αυτοδιάθεση. Ακόμη και στην Ευρώπη, η υπογεννητικότητα και η μετανάστευση θέτουν την πρόκληση της πολυεθνικότητας...Τα ιστορικά έθνη κράτη, έχοντας επίγνωση ότι το μέγεθός τους είναι ανεπαρκές για να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε παγκόσμια κλίμακα επιζητούν να συνασπιστούν σε μεγαλύτερες οντότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μέχρι σήμερα την πιο ολοκληρωμένη έκφραση αυτής της πολιτικής...Το στοιχείο που οδηγεί την καθεμία από αυτές τις νέες οντότητες να προσδιορίζει την ταυτότητά της...είναι η διαφοροποίησή της από τις κυρίαρχες δυνάμεις της περιοχής...Για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Mersocur, ο εχθρός είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.»

«Μέχρι την απαρχή της πυρηνικής εποχής, το έναυσμα για τους πολέμους ήταν, τις περισσότερες φορές, οι διαμάχες για εδάφη ή για την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους. Οι κατακτήσεις πραγματοποιούνταν για να αυξηθεί η ισχύς και η επιρροή ενός κράτους. Στη σημερινή εποχή, το έδαφος έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό τη σημασία του ως στοιχείο εθνικής ισχύος. Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να αυξήσει πολύ περισσότερο την ισχύ μιας χώρας από οποιαδήποτε ενδεχόμενη εδαφική επέκταση...Σιγκαπούρη...Ισραήλ...Η παγκοσμιοποίηση παρήγαγε μια χωρίς προηγούμενο ευημερία, αν και όχι ομοιόμορφα. Απομένει να δούμε αν θα επιταχύνει το ίδιο δραστικά με την παγκόσμια ευημερία και τις αρνητικές τάσεις, θέτοντας τις προϋποθέσεις για μια παγκόσμια καταστροφή. Ενδέχεται επίσης η παγκοσμιοποίηση – όντας αναπόφευκτη – να προκαλέσει μια διαβρωτική αίσθηση αδυναμίας, καθώς οι αποφάσεις που επηρεάζουν τις εκατομμυρίων ανθρώπων υπόκεινται ολοένα και λιγότερο στον τοπικό πολιτικό έλεγχο.  Υπάρχει ο κίνδυνος η οικονομία και η τεχνολογία να αποκτήσουν, εξαιτίας της πολυπλοκότητάς τους, μεγαλύτερες δυνατότητες από τη σημερινή πολιτική».

Ο συγγραφέας αναλύει στο βιβλίο του τέσσερα διεθνή συστήματα:

1.       Στις σχέσεις ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Δυτική Ευρώπη και το Δυτικό Ημισφαίριο, όπου η ειρήνη βασίζεται στη δημοκρατία και την οικονομική ανάπτυξη. «Τα κράτη είναι δημοκρατικά. Οι οικονομίες είναι προσανατολισμένες στην αγορά. Οι πόλεμοι είναι αδιανόητοι οπουδήποτε αλλού εκτός από την περιφέρεια και οφείλονται σε εθνοτικές αντιπαραθέσεις, Οι διενέξεις δεν διευθετούνται με πολέμους ή με πολεμικές απειλές. Οι εξοπλισμοί...αποτελούν μια απάντηση σε απειλές εκτός των περιοχών αυτών και δεν έχουν ως στόχο τους τα υπόλοιπα έθνη της περιοχής τους».

2.     «Οι μεγάλες δυνάμεις της Ασίας...απειλούν η μια την άλλη ως στρατηγικοί αντίπαλοι...Η Ινδία, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ρωσία – με την Κορέα και τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας να μην υστερούν σε μεγάλο βαθμό...Δεν επίκεινται πόλεμοι ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, δεν είναι όμως αδιανόητο αυτό το ενδεχόμενο. Οι στρατιωτικές δαπάνες...αυξάνονται και αποσκοπούν κυρίως στην προστασία από τα υπόλοιπα ασιατικά έθνη (αν και, εν μέρει, ο σχεδιασμός των εξοπλισμών της Κίνας συμπεριλαμβάνει το ενδεχόμενο ενός πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες εξαιτίας της Ταϊβάν).»

3.     «Οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή παρουσιάζουν πολλές αναλογίες μ’εκείνες της Ευρώπης του 17^ου αιώνα. Οι ρίζες τους δεν είναι οικονομικές όπως στην περιοχή του Ατλαντικού και στο Δυτικό Ημισφαίριο ή στρατηγικές όπως στην Ασία, αλλά ιδεολογικές και θρησκευτικές. Οι γενικές αρχές της διπλωματίας που βασίζονται στη συνθήκη της Βεστφαλίας δεν ισχύουν σε αυτή την περιοχή. Είναι δύσκολο να υπάρξει συμβιβασμός όταν το πρόβλημα δεν σχετίζεται με κάποια συγκεκριμένη αιτίαση αλλά με την ίδια τη νομιμότητα-στην πραγματικότητα την ύπαρξη-του άλλου μέρους. Επομένως, είναι ιδιαίτερα αυξημένος ο κίνδυνος να αποτύχουν οι προσπάθειες να επιλυθούν οριστικά αυτού του είδους οι συγκρούσεις...»

4.     «Η ήπειρος για την οποία δεν υπάρχει κανένα αντίστοιχο προηγούμενο στην ιστορία της Ευρώπης είναι η Αφρική. Παρόλο που τα σαράντα έξι έθνη της αυτοαποκαλούνται δημοκρατίες, οι πολιτικές που εφαρμόζουν δεν βασίζονται σε μία ενιαία ιδεολογική αρχή...δεν κυριαρχεί μία αποδεκτή απ’όλα τα κράτη έννοια για την ισορροπία ισχύος...η εμβέλεια των περισσότερων κρατών είναι πολύ μικρή...η αποικιοκρατία κληροδότησε την στην Αφρική ένα εκρηκτικό δυναμικό, εθνοτικές συγκρούσεις, μια σημαντική υπανάπτυξη και τόσο έντονα προβλήματα υγείας που αποκτηνώνουν τον άνθρωπο...Η ήπειρος αυτή θέτει στις δημοκρατίες την πρόκληση να αντισταθμίσουν όσα διέπραξαν στην ιστορία τους, ανακαλύπτοντας έναν τρόπο για να βοηθήσουν την Αφρική να συμμετάσχει στην παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση.»

Όσον αφορά τις σχέσεις ΗΠΑ –Δυτικής Ευρώπης, ο συγγραφέας θεωρεί ότι έχει έρθει ο καιρός να επανεξεταστεί ένας από τους πυρήνες της αμερικανικής πολιτικής, «η ψυχροπολεμική ορθόδοξη άποψη ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα οδηγήσει αυτόματα σε μια ισχυρή Ευρώπη και σε μια πιο ουσιαστική ατλαντική σύμπραξη...καθώς είναι πιθανές τουλάχιστον δύο εκβάσεις. Πρώτον, η Ευρώπη να σταματήσει να αναλαμβάνει τις ευθύνες της σε παγκόσμια κλίμακα και να μετατραπεί σ’ένα μικρό ΟΗΕ που θα ηθικολογεί, ενώ ταυτόχρονα θα επικεντρωθεί στον οικονομικό ανταγωνισμό με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεύτερον, μπορεί να αναδυθεί μια Ευρώπη που θα αψηφά τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα προσπαθήσει να εφαρμόσει μια εξωτερική πολιτική μεσολάβησης ανάμεσα στην Αμερική και στον υπόλοιπο κόσμο, όπως είχε προσπαθήσει να κάνει η Ινδία στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου...Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα υπήρχε μια ασφαλιστική δικλείδα που θα αναχαίτιζε τις εθνικές παρορμήσεις της Γερμανίας (έστω και ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Τόσο η Γερμανία όσο και η Ρωσία θα υπέκυπταν ενδεχομένως στην παρόρμηση να θεωρήσουν τη μεταξύ τους συνεργασία ως την καλύτερη επιλογή στην εξωτερική τους πολιτική...ταυτόχρονα, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες διέκοπταν τις σχέσεις τους με την Ευρώπη, θα μετατρέπονταν γεωπολιτικά σ’ένα νησί στις ακτές της Ευρασίας, θυμίζοντας τη θέση της Μεγάλης Βρετανίας απέναντι στην Ευρώπη του 19^ου αιώνα. θα ήταν υποχρεωμένες να ακολουθήσουν απέναντι στην Ευρώπη τη στρατηγική της ισορροπίας ισχύος την οποία παραδοσιακά απορρίπτουν.»

«Υπάρχουν τουλάχιστον τρία ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, κυρίως από την Ευρώπη, και οι τρόποι με τους οποίους θα επιλυθούν θα καθορίσουν το μέλλον όλων των εθνών που γειτνιάζουν με τον Ατλαντικό Ωκεανό»:

1.       Ο συντονισμός της πολιτικής τους ώστε να αποτρέψουν τις οικονομικές υφέσεις, αφού από αυτό εξαρτάται η σταθερότητα των θεσμών τους. Μια παγκόσμια οικονομικής κρίση αποτελεί τη μείζονα απειλή για τις σημερινές δημοκρατίες. «Η οικονομική πρόκληση συνδυάζεται με τη δημογραφική...Ο συνολικός πληθυσμός των περισσότερων κρατών θα μειωθεί κατακόρυφα – ενώ ταυτόχρονα θα αυξάνονται οι δημογραφικές πιέσεις από τις φτωχές χώρες στις ανατολικές και νότιες παρυφές της Ευρώπης.»

2.     Το μέλλον της περιοχής που εκτείνεται στα ανατολικά των συνόρων των χωρών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Το χάος απειλεί αυτή την τεράστια περιοχή, εκτός αν η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες καθορίσουν ένα κοινό στόχο, αποφεύγοντας να εμφανιστούν ως εν δυνάμει ανταγωνιστές για τον έλεγχό της...Το μέλλον της λεκάνης της Μεσογείου αποτελεί μια εξίσου σημαντική πρόκληση. Οι πιέσεις της παγκοσμιοποίησης και της δημογραφικής αύξησης στις μη ευρωπαϊκές χώρες της περιοχής οδηγούν σε μια περίοδο νέων διευθετήσεων και ενδεχομένως αναστατώσεων.»

3.     «Τέλος, στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο πλανήτη, το ζήτημα της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου γίνεται ολοένα και πιο πιεστικό για τους λαούς αλλά και για τους ηγέτες...Τα έθνη του Βόρειου Ατλαντικού, που αντιπροσωπεύουν το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά συγκεντρώνουν το 50% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος είναι πράγματι υποχρεωμένα να συμβάλουν στην άμβλυνση των παγκοσμίων προβλημάτων...Η φύση του προβλήματος είναι τέτοια που επιβάλλει τη συνεργασία ανάμεσα στις χώρες της περιοχής του Ατλαντικού...»

«Όσοι επιζητούν την απόκτηση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας μέσω της αντιπαράθεσης με την Αμερική δεν πρέπει να αυταπατώνται πιστεύοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παραμείνουν για πάντα απαθείς, όταν αμφισβητούνται οι βασικές αρχές της πολιτικής τους. Αργά ή γρήγορα, θα υποχρεωθούν να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους. Και τότε τα έθνη της Δύσης θα επιστρέψουν στην πορεία που λίγο έλειψε να τα καταστρέψει δύο φορές σε διάστημα μιας γενιάς – αυτή τη φορά όχι μέσω ενός πολέμου, αλλά μέσω μιας εξουθενωτικής πολιτικής αντιπαλότητας...Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι υποχρεωμένες λόγω των αξιών και των συμφερόντων τους να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αναζωογονήσουν τις ατλαντικές σχέσεις...Είναι ουσιώδες να υπάρξει μια πιο ευαίσθητη αμερικανική πολιτική. Το ίδιο όμως ισχύει και για μια λιγότερο δογματική ευρωπαϊκή πολιτική. Σε τελική ανάλυση, το καθήκον των ηγετών είναι να οδηγούν τις κοινωνίες τους από εκεί που είναι εκεί όπου ποτέ δεν έχουν βρεθεί».

«Τόσο η Ρωσία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν προβάλει την ιστορική αξίωση ότι οι κοινωνίες τους έχουν μια παγκόσμια αποστολή. Ενώ όμως ο ιδεαλισμός της Αμερικής πηγάζει από την έννοια της ελευθερίας, εκείνος της Ρωσίας έχει τις απαρχές του στη συμμετοχή όλων στα δεινά και στην κοινή υποταγή στην εξουσία...η επιδίωξη της ρωσικής πολιτικής στη διάρκεια της προεδρίας του Γέλτσιν, και ακόμη περισσότερο επί προεδρίας Πούτιν, ήταν και είναι να καταστεί τόσο οδυνηρή η ανεξαρτησία των πρώην δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης...ώστε να θεωρήσουν την επιστροφή τους στη ρωσική αγκαλιά λιγότερο επώδυνη από αυτά τα δεινά.»

«Σε αυτή τη Λατινική Αμερική, υπάρχει ένα εξόφθαλμο ρήγμα ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομία. Το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς μεγαλώνει...Επιπλέον, οι επενδύσεις που είναι αναγκαίες για να οδηγήσουν την περιοχή στο επόμενο στάδιο της οικονομικής μεγέθυνσης δεν μπορούν να προέλθουν από τις εγχώριες αποταμιεύσεις. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η πλειονότητα των παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων στη Λατινική Αμερική να περιέλθει, αργά ή γρήγορα, στα χέρια ξένων ιδιοκτητών...Σε ιδιαίτερα συγκεντρωτικά συστήματα διακυβέρνησης, όπως αυτά της Λατινικής Αμερικής, η διαφθορά που συνδέεται με το λαθρεμπόριο ναρκωτικών επεκτείνεται αναπόφευκτα στους ανώτερους κυβερνητικούς αξιωματούχους και στο ποινικό σύστημα. Σε αποκεντρωτικά συστήματα διακυβέρνησης, όπως αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών, η διαφθορά εστιάζεται σε τοπικό επίπεδο...Η Κολομβία βρίσκεται παγιδευμένη στο κλασσικό δίλημμα που θέτει κάθε ανταρτοπόλεμος. Οι αντάρτες δεν χρειάζεται να πολεμούν παρά μόνο όταν είναι απόλυτα σίγουροι ότι διαθέτουν όλα τα πλεονεκτήματα...Σ’ ένα ανταρτοπόλεμο, οι αντάρτες συνήθως επικρατούν αν καταφέρνουν να μην υφίστανται ήττες, ενώ αντίθετα η κυβέρνηση ηττάται αν δεν επιτυγχάνει νίκες, δηλαδή αν δεν καταφέρει να εξολοθρεύσει τους αντάρτες...Σχεδόν για μια ολόκληρη γενιά, στο διάστημα της κατοχής της Πορτογαλίας από τον Ναπολέοντα, αλλά και για μερικά ακόμα χρόνια, το Ρίο ντε Τζανέιρο ήταν η πρωτεύουσα της πορτογαλικής αυτοκρατορίας. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γεννηθεί το πιο ικανό διπλωματικό σώμα της Λατινικής Αμερικής – καλά εκπαιδευμένο, πολύγλωσσο και ικανό να επιδιώκει τα εθνικά συμφέροντα της Βραζιλίας μ’ ένα συνδυασμό γοητείας, επιμονής και προσεκτικής αποτίμησης των διεθνών δεδομένων...Αντί να χρησιμοποιείται η Ευρώπη σαν αντίβαρο στη NAFTA, ο στόχος θα έπρεπε να είναι η ένωση της NAFTA, της Mersocur και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου που θα περιλαμβάνει όλα τα έθνη της περιοχής του Ατλαντικού...Υπάρχει το αναμφισβήτητο δεδομένο ότι η οικονομική μεγέθυνση απαιτεί μεταρρυθμίσεις και ότι οι μεταρρυθμίσεις προϋποθέτουν σταθερές, νόμιμες και δημοκρατικές πολιτικές δομές με διάφανους θεσμούς και ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα.»

«Η χρηματοπιστωτική κρίση του 1997 στην Ασία κατέδειξε πόσο ευπρόσβλητες είναι οι μικρού και μεσαίου μεγέθους οικονομίες της στις αλλαγές των επιτοκίων, στις διακυμάνσεις των νομισματικών ισοτιμιών και στις μετακινήσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων, που υπόκεινται ελάχιστα ή καθόλου στον κρατικό έλεγχο...Ένας εχθρικός συνασπισμός στην Ασία, που θα τον αποτελούν τα έθνη με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο και τα οποία επιπλέον διαθέτουν τεράστιους πόρους και μερικούς από τους πιο εργατικούς λαούς του πλανήτη, θα είναι ασυμβίβαστος με τα εθνικά συμφέροντα της Αμερικής...Η σχέση της Αμερικής με την Ασία μπορεί επομένως να συγκριθεί μ’ εκείνη που είχε η Μεγάλη Βρετανία με την ηπειρωτική Ευρώπη για τέσσερις αιώνες...Για τετρακόσια χρόνια, ο σκοπός της εξωτερικής πολιτικής της Αγγλίας ήταν να αντιτάσσεται στην πιο ισχυρή, πιο επιθετική και πιο κυρίαρχη Δύναμη στην Ήπειρο...Η ισορροπία ισχύος στην Ευρώπη διατηρήθηκε από έθνη-κράτη που η σύστασή τους χαρακτηριζόταν από μια ουσιαστική εθνική ομοιογένεια (μ’ εξαίρεση τη Ρωσία). Πολλά από τα μεγάλα κράτη της Ασίας (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ινδονησία) έχουν διαστάσει ηπείρου και η σύστασή τους είναι πολυεθνική...Η πιο σημαντική από τις σχέσεις που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες με τα έθνη της Ασίας είναι αυτή με την Ιαπωνία...Ακόμη και στη νεότερη περίοδο η διάκριση ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς ήταν στην Ιαπωνία η μικρότερη – ή τουλάχιστον η λιγότερη πρόδηλη – απ’ όσο σε οποιαδήποτε άλλη βιομηχανική χώρα και αυτό ίσχυε σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Ιαπωνίας...το συναινετικό σύστημα...H Βόρεια και η Νότια Κορέα θα πρέπει να καταλήξουν σε μια διευθέτηση μέσω μιας διαδικασίας παρόμοιας μ’ εκείνη που προηγήθηκε της επανένωσης της Γερμανίας...Το ευαίσθητο ζήτημα της Ταϊβάν, όπως και το μέλλον της Παλαιστίνης, ανήκουν σε μία κατηγορία προβλημάτων που υπό τις παρούσες συνθήκες δεν επιδέχονται μια οριστική λύση...Αξίωμα του Ουίλσον ότι ένας κόσμος που αποτελείται από δημοκρατίες δεν μπορεί να έχει εχθρούς...η προσπάθεια της Αμερικής να διατηρήσει μια ισορροπία στις σχέσεις του τριγώνου Ουάσινγκτον-Μόσχας-Πεκίνου...Η πρόκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν να διασφαλίσουν ότι θα είχαν πάντα στη διάθεσή τους περισσότερες επιλογές από όσες είχαν τα υπόλοιπα δυο μέρη...Η ανάθεση ευρείας διακριτικής ευχέρειας στους γραφειοκράτες οδηγεί στη διαφθορά...Σε πολλές χώρες που πραγματοποιούνται παρόμοιες οικονομικές μεταβολές, στελέχη που έχουν καινοτόμες ιδέες αλλά βρίσκονται στα κατώτερα επίπεδα της ιεραρχίας πρέπει να υπερβούν τις αντιδράσεις της ηγεσίας η οποία είναι συνήθως περισσότερο συντηρητική...Στην Κίνα, συνέβη το αντίθετο.»

Ο συγγραφέας εισηγείται οκτώ αρχές δράσης της πολιτικής της Αμερικής για την Ασία:

1.       Αποτροπή της κυριαρχίας μιας μόνο δύναμης

2.     Διατήρηση ανώτερης στρατιωτικής ισχύος από τις ΗΠΑ

3.     Η συμμαχία με την Ιαπωνία ως ακρογωνιαίος λίθος

4.     Διάλογος με την Ινδία, «ιδίως σε ό,τι αφορά την περιοχή από τη Σιγκαπούρη έως το Άντεν.»

5.     Διευθέτηση των διαφορών και προσδιορισμός παράλληλων συμφερόντων με την Κίνα.

6.     Πολιτικός συντονισμός «ανάμεσα στην Ουάσινγκτον, το Πεκίνο, τη Μόσχα και, πρωτίστως, τη Σεούλ» σε σχέση με τη Βόρεια Κορέα.

7.     Αποτροπή, ή τουλάχιστον περιορισμός,  της περαιτέρω διάδοσης πυρηνικών όπλων.

8.     Παρουσία των ΗΠΑ χωρίς να δημιουργούν την εντύπωση ότι κυριαρχούν.

Η Μέση Ανατολή και η Αφρική χαρακτηρίζονται ως κόσμοι σε μετάβαση. «Για τη Δύση, η χώρα με την πιο ζωτική σημασία είναι η Τουρκία, η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή, καθώς είναι σύμμαχος της Δύσης, διατηρεί φιλικούς δεσμούς με το Ισραήλ και η στάση της έχει βαρύνουσα σημασία για όλες τις αντιμαχόμενες δυνάμεις, εξαιτίας της μοναδικής γεωγραφικής της θέσης...Οι βιομηχανικές δημοκρατίες – ιδίως εκείνες της Ευρώπης και οι Ηνωμένες Πολιτείες – πρέπει να θυμούνται ότι διακυβεύονται καθοριστικοί παράμετροι της εθνικής τους ασφάλειας. Οι προτιμήσεις τους σε ότι αφορά την εσωτερική δομή της Τουρκίας θα πρέπει να εξισορροπούνται από αυτή την επιτακτική ανάγκη...η ασφάλεια στον Περσικό Κόλπο πρέπει να επιτευχθεί με δυναμικά μέσα...Την ίδια ώρα, εκείνες οι λίγες χώρες που έχουν επιδείξει τη βούληση να υπερβούν τα μαθήματα του London School of Economics – όπως η Μοζαμβίκη, η Γκάνα και η Σενεγάλη – και δίνουν κίνητρα στο εγχώριο κεφάλαιο ή επιζητούν να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις, έχουν πραγματοποιήσει μια αξιοσημείωτη πρόοδο».

«Η εξωτερική πολιτική καταλήγει πάντα στην πραγματοποίηση επιλογών. Αν η Δύση θέλει να υλοποιήσει μια αποτελεσματική πολιτική εναντίον της τρομοκρατίας και της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, θα πρέπει να έχει τη βούληση να αποδεχθεί θυσίες για χάρη ενός σημαντικότερου μακροπρόθεσμου στόχου. Σε μερικές συγκυρίες, τα εμπορικά συμφέροντα θα πρέπει να υποχωρούν μπροστά στο ευρύτερο συμφέρον για την ύπαρξη ασφάλειας».

«Η υιοθέτηση του αμερικανικού μοντέλου δεν είναι μια τεχνικής μορφής πρόκληση. Για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες συνεπάγεται μια επαναστατική ανατροπή των οικείων προτύπων. Ελάχιστα έθνη κατάφεραν να συνδυάσουν ταυτόχρονα μια συντηρητική δημοσιονομική πολιτική, την κρατική παρέμβαση μέσω της ρύθμισης και όχι μέσω της ιδιοκτησίας και του ελέγχου, την απορύθμιση των χρηματοπιστωτικών θεσμών, την ενθάρρυνση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας και ένα ευρέως αποδεκτό και διαφανές νομικό πλαίσιο. Το αμερικανικό μοντέλο προϋποθέτει ότι το κεφάλαιο είναι φθηνό και ότι η εργασία είναι σχετικά δαπανηρή, με αποτέλεσμα η ανταγωνιστικότητα να εξαρτάται σε τελική ανάλυση από την αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της αδιάκοπης τεχνολογικής προόδου».

Ο Κίσινγκερ αναλύει με πολλή σπουδή τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και προειδοποιεί ότι η οικονομική μεγέθυνση και η τεχνολογία δε θα οδηγήσουν αυτόματα σε μια εποχή παγκόσμιας ευημερίας και πολιτικής σταθερότητας. «Πρόκειται για μια αυταπάτη. Η παγκόσμια τάξη απαιτεί την ύπαρξη συναίνεσης, η οποία προϋποθέτει ότι η φύση των διαφορών ανάμεσα στους ευνοημένους και τους αδικημένους, που μπορούν να υπονομεύουν τη σταθερότητα και την πρόοδο, είναι τέτοια ώστε οι αδικημένοι να βλέπουν ότι υπάρχει η προοπτική να βελτιώσουν τη θέση τους μέσω των προσπαθειών τους. Για όσο διάστημα δεν θα υπάρχει αυτή η συναίσθηση, ο αναβρασμός, τόσο μέσα όσο και μεταξύ των κοινωνιών, θα αυξάνονται...υπάρχει το ενδεχόμενο το διεθνές οικονομικό σύστημα να αντιμετωπίσει μια κρίση νομιμότητας». Επίσης, ο Κίσινγκερ αναδεικνύει ότι «Μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια, αναδύθηκε μια πρωτοφανής έννοια με βάσει της οποίας η διεθνής πολιτική πρέπει να υπόκειται σε δικαστικές διαδικασίες...όμως δεν έχει γίνει αντικείμενο ενός συστηματικού διαλόγου, εν μέρει εξ’ αιτίας του πάθους με το οποίο την υποστηρίζουν οι υπέρμαχοί της και το οποίο λειτουργεί σαν μέσο εκφοβισμού όσων έχουν αντίθετες απόψεις...Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προσπάθεια εξωθείται στα άκρα, με συνέπεια να υπάρχει ο κίνδυνος η τυραννία των δικαστών να αντικαταστήσει εκείνη των κυβερνήσεων».

Το βιβλίο καταλήγει με το συμπέρασμα ότι «η  βασική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Αμερική είναι να μεταμορφώσει την ισχύ της σε ηθική συναίνεση, να προωθήσει τις αξίες της όχι με την επιβολή αλλά μέσω της εκούσιας αποδοχής τους από τον υπόλοιπο κόσμο ο οποίος, παρά τη φαινομενική του αντίσταση, χρειάζεται απεγνωσμένα μια φωτισμένη ηγεσία».

Από το βιβλίο αυτό μπορεί κάποιος να αντλήσει πολλά συμπεράσματα και διδάγματα για την Κύπρο και το κυπριακό πρόβλημα. Εάν κάποιος ακολουθήσει την ανάλυση του Κίσινγκερ, για την Κύπρο που βρίσκεται τοποθετημένη στην περιφέρεια της δημοκρατικής Δυτικής Ευρώπης, οι πόλεμοι που οφείλονται σε εθνοτικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις δεν είναι αδιανόητοι και οι διαφορές δεν διευθετούνται κατά κανόνα χωρίς πολέμους. Το αποικιοκρατικό παρελθόν της Κύπρου έχει και αυτό κληροδοτήσει ένα εκρηκτικό δυναμικό εθνοτικών συγκρούσεων. Τα προβλήματα σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τη νομιμότητα, την ύπαρξη, των άλλων μερών και υπάρχει αυξημένος ο κίνδυνος να αποτύχουν οι προσπάθειες επίλυσης τους. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, οι πολεμικές απειλές της Τουρκίας εναντίον  της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου, καθώς και η αναζήτηση τρόπων αμφισβήτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου.  

Το δικό μου συμπέρασμα: Οι αυξανόμενες αμφισβητήσεις των ΗΠΑ θα οδηγήσουν, αργά ή γρήγορα, στην αναζήτηση από τις ΗΠΑ πιο αξιόπιστων συμμάχων σε ολόκληρο τον κόσμο. Η αυξανόμενη αντιπαλότητα της Ε.Εν. εναντίον της Αμερικής, εάν δεν ελεγχθεί ώστε να οδηγήσει σε μία ελεύθερη ζώνη εμπορίου και διακίνησης ανάμεσα στην Ε.Εν. και τις ΗΠΑ, θα οδηγήσει στην αυξημένη αντιπαράθεση. Οι οικονομικές πολιτικές της Γερμανίας και της Ε.Εν., εάν δεν αλλάξουν ριζικά, είναι καταδικασμένες να οδηγήσουν στην αύξηση του χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών και στην αποσύνθεση της Ε.Εν. τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Αντίθετα, στις ΗΠΑ όπου τα συμφέροντα υποτάσσονται στην ισχύ και τη νομιμότητα του κράτους, είναι πολύ πιθανό ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί θα εξελίσσονται ώστε να αντιμετωπίζονται τα νέα προβλήματα που αναφύονται, ενώ η τεχνολογία θα αφήνεται να αναπτύσσεται ανατρέποντας παλαιές οικονομικές αυτοκρατορίες. Το Ισραήλ, όπως και η Ταϊβάν  και η Σιγκαπούρη, αποτελούν αξιόπιστους συμμάχους των ΗΠΑ που λόγω του μικρού τους μεγέθους  ενδέχεται να παραμείνουν αξιόπιστοι στο διηνεκές. Αυτό δεν μπορεί να θεωρείται σίγουρο για άλλους συμμάχους όπως η Ε.Εν. η Τουρκία ή η Ιαπωνία. Η γειτνίαση της Κύπρου με το Ισραήλ, σε συνδυασμό με τη δεσπόζουσα θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο όπου υπάρχουν σημαντικές οικονομικές ευκαιρίες για αξιοποίηση των ενεργειακών της πόρων, προσφέρουν τις προϋποθέσεις ευκαιριών οικοδόμησης μίας διαρκούς συμμαχίας με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Αυτό θα διασφαλίσει την ύπαρξη μίας περιφερειακής ισορροπίας ισχύος που θα θέσει το υπόβαθρο για ειρήνη, σταθερότητα, οικονομική ανάπτυξη και ευημερία για ολόκληρη την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Tim Harford, Adapt – Why success always starts with failure, 2011

This is one of the best real-life self-improvement economics oriented books I have ever read. The wealth of information and advice contained in it is so vast that makes it extremely difficult to review or summarise. It took me a few months just to extract what I thought was important in this rather long and clumsy review. Do not depend on it. Grab the book and read it yourself.

Harford attempts to explain how the real world works. Why leading experts cannot agree amongst themselves and why excellent companies eventually fail: Failure to manage complexity. The solution: Think for yourself, experiment, learn from your failures and successes; adapt and evolve.

“Problem solving in a complicated world is not easy” and “the experts are humbled”. “Good leaders surround themselves with expert advisers, seeking out the smartest specialists with the deepest insights into the problems of the day. But even deep expertise is not enough to solve today’s complex problems…One of Tedlock’s more delicious discoveries was that the more famous experts – those who spent a lot of time as talking heads on television – were especially incompetent…Louis Menand, writing in the New Yorker, enjoyed the notion of bumbling seers, and concluded, ‘the best lesson of Tedlock’s book may be the one that he seems most reluctant to draw: Think for yourself…Yet there is a reason…: his results clearly show that experts do out-perform non-experts”.

Having studied “the long, tangled history of failure…The lesson seems to be that failure is fundamental to the way the market creates sophisticated and healthy economies…In a market economy, there is usually room for only a few winners in each sector. Not everyone can be one of them…The difference between market-based economies and centrally planned disasters, such as Mao Zedong’s Great Leap Forward, is not that markets avoid failure. It’s that large-scale failures do not seem to have the same consequences for the market as they do for planned economies (The most obvious exception to this claim is also the most interesting: The financial crisis that began in 2007…trial and error is a tremendously powerful process for solving problems in a complex world, while expert leadership is not. Markets harness this process of trial and error, but that does not mean that we should leave everything to the market. It does mean – in the face of seemingly intractable problems, such as civil war climate change and financial instability – that we must find a way to use the secret of trial and error beyond the familiar context of the market.”

Palchinsky’s principles in dealing with complexity: “First seek out new ideas and try new things, second, when trying something new do it on a scale where failure is survivable, third seek out feedback and learn from your mistakes as you go along. The first principle could simply be expressed as ‘variation’, the third as ‘selection’. The importance of the middle principle – survivability – is something which will become clear in chapter six, which explores the collapse of the banking system…Above all, feedback is essential for determining which experiments have succeeded and which have failed.”

“Variation is difficult because of two natural tendencies of organisations. One is grandiosity…such flagship projects violate the first Palchinsky Principle, because errors are common and big projects have little room to adapt. The other tendency emerges because we rarely like the idea of standards that are inconsistent and uneven from place to place…uniformly high standards are not only impossible but undesirable…Most of us sugar- coat our opinions whenever we speak to a powerful person…because yes-men tend to be rewarded…telling the unvarnished truth in unlikely to be the best strategy in a bureaucratic hierarchy…Adaptive organisations need to decentralise and become comfortable with the chaos of different local approaches and awkwardness of dissent from junior staff…Accepting trial and error means accepting error.”

But learning from mistakes can be very hard. “Daniel Kahneman and Amos Tversky summarised the behaviour in their classic analysis of the psychology of risk: ‘a person who has not made peace with his loss is likely to accept gambles that would be unacceptable to him otherwise’ …Faced with a mistake or a loss, the right response is to acknowledge the set back and change direction. Yet our instinctive reaction is denial. That is why ‘learn from your mistakes’ is wise advice that is painfully hard to take.”

There are three essential steps for successfully adapting:

1.       “To try new things in the expectation that some will fail”

2.     “To make failure survivable because it will be common”

3.     “To make sure that you know when you’ve failed”

“As a Prussian general once put it, ‘No plan survives first contact with the enemy’ What matters is how quickly the leader is able to adapt”…”The big picture becomes a self-deluding propaganda poster, the unified team retreats into groupthink, and the chain of command becomes a hierarchy of waste baskets, perfectly evolved to prevent feedback reaching the top. What works in reality is a far more unsightly, chaotic and rebellious organisation altogether”.

Unanimity is seldom an indication of a healthy organisation…”a single dissenting voice was enough to liberate the subjects…the basic usefulness of hearing more ideas, better decisions emerge from a diverse group…Even an incompetent adviser with a different perspective, would probably have improved Johnson’s decision making…the right decisions are more likely when they emerge from very different perspectives…Galvin told Petraeus that the most important part of the job was to criticise his boss: ‘It’s my job to run the division, and it’s your job to critique me’…it is not enough to tolerate dissent: sometimes you have to demand it”.

“…it is impossible to know in advance what the correct strategy will be…Tactics that had worked yesterday were a liability today…The lesson of the Iraq war was that the US Army should have had much better systems for adapting a failing strategy, and should have paid far more attention to successful local experiments...In the organisation of the future, the decisions that matter won’t be taken in some high tech war room, but on the front line…what really counted was identifying the junior officers who were capable of thinking for themselves.”

“The idea that we can actually predict which technologies will flourish flies in the face of all evidence. The truth is much messier and more difficult to manage… The lesson is variation, achieved through a pluralistic approach to encouraging innovations…In an uncertain world, we need more than just Plan A; and the means finding safe heavens for Plans B,C,D and beyond…This need to specialise may be unavoidable, but is worrying, because past breakthroughs have often depended on the inventor’s sheer breadth of interest…We may have booming universities and armies of knowledge workers, but when it comes to new ideas, we are running to a stand still. This is particularly worrying because we are hoping that new technology will solve so many of our problems…Grants, unlike prizes, are a powerful tool of patronage. Prizes, in contrast, are open to anyone who produces results. This makes them intrinsically threatening to the establishment…But the wonderful thing about prizes is that they don’t cost a penny until success is achieved.”

“The lesson is that pluralism encourages pluralism. If you want to encourage many innovations, combine many strategies…”

“The barrier to change is not too little caring; it is too much complexity” – Bill Gates

“Yunus…returned to his roots to experiment in a local context he understood much better than any foreign adviser would have been able to. Yunus advocates what he calls ‘worm’s-eye view’.”

“A doctor who wants to run a properly controlled trial to test these two options needs approval from an ethics committee…The alternative to controlled experiments is uncontrolled experiments. These are worse, because they teach us little or nothing”.

“We should not try to design a better world. We should make better feedback loops.”

“In a lecture of 1755, Adam Smith declared that ‘little else is required to carry a state to the highest degree of opulence from the lowest barbarism but peace, easy taxes and a tolerable administration of justice: all the rest being brought by the natural order of things.”

“The problem seems to be that governments love to back losers: think about big banks or car companies”.

“If we want to learn about dealing with systems that have little room for trial and error, then gas rigs, chemical refineries, and nuclear plants are the place to start…Banking exceeds the complexity of any nuclear plant I ever studied”.

“For Perrow, the dangerous combination is a system that is both complex and tightly coupled. The defining characteristic of a tightly coupled process is that once it starts, it’s difficult or impossible to stop: a domino-toppling display is not especially complex, but it is tightly coupled.”

“James Reason is celebrated in safety–engineering circles for the ‘Swiss cheese’ model of accidents…every additional safety measure also has the potential to introduce an unexpected new way for something to go wrong”.

“But the real lesson is that it should have been possible to let both Leman and AIG collapse without systemic damage. Preventing banks from being ‘to big to fail’ is the right kind of sentiment but the wrong way of phrasing it, as the domino analogy shows: it would be absurd to describe a single domino as being too big to fail. What we need are safety gates in the system that ensure any falling domino cannot topple many others.”

The lessons from Deepwater Horizon:

1.       Safety systems often fail

2.     Latent errors can be deadly.

3.     If whistleblowers felt able to speak up, the accident might have been prevented.

4.     The rig system was too tightly coupled.

5.     Contingency plans would have helped.

6.     Accidents will happen, and we must be prepared for the consequences.

Some fast growing companies claim to embody some of the key principles of adapting, one being organised around autonomous teams of which there are over half a dozen on each site.  Self selecting teams can make a difference: “A new recruit is placed with a team for four weeks for a trial period, at which point they can stay only if they win the vote of two thirds of their team members”…”Healthy competition is promoted by a ‘no secrets’ policy of strict transparency: many of the company’s financial statistics are available to employees, and every team knows how every other team is performing – a mechanism that also allows bad ideas to be noticed and nipped in the bud, and good ideas to spread horizontally through the company…Peer monitoring does not always work, of course; peer groups can turn to self-serving or even corrupt cliques (It is no wonder that  John Timpson spends most of his working life visiting Timpson stores)…All significant actions, such as flipping a switch in the reactor control room, were double-checked by a colleague.”

“Google’s corporate strategy: have no corporate strategy”.

“Success is the number of experiments that can be crowded into twenty-four hours…When a problem reaches a certain level of complexity, formal theory won’t get you nearly as far as an incredibly rapid, systematic process of trial and error…it isn’t cutting –edge technology that tends to undo the market leaders. It is the totally new approach…Disruptive innovations are disruptive precisely because new technology doesn’t appeal to the traditional customers: it is different and for their purposes, it’s inferior…A sufficiently disruptive innovation bypasses almost everybody who matters in a company.”

“Corporations exist precisely because we don’t – and shouldn’t – care when abstract legal entities fail. We care about individuals.”

“The ability to adapt requires this sense of security, an inner confidence that the cost of failure is a cost we will be able to bear. Sometimes that takes real courage; at other times all that is needed is the happy self-delusion of a lost three-year-old. Whatever the source, we need that willingness to risk failure. Without it we will never truly succeed”.